Kaligrafi, Osmanlı Hat Sanatı, Tuğralar

[SumNauta]

"Kalem Güzeli" adlı kitaptan:



YAZI BÜYÜTME USULLERİ:

Celî yazı yazmak esâsen zordur. Kalem kalınlığı arttıkça bu zorluk da ar­tar.

Hele Sülüs ve Ta'lîk celileri ve bun­ ların müsennâ şekilleri ayrı birer ekol teşkil edecek kadar san'atta husûsî bir ehemmiyet ve mevkî almışlardır. Bil­hassa İstanbul'un fethinden sonra git­tikçe yayılan bir seyir almış ve Osmanlı hattatlarının elinde her biri ayrı bir es­tetik kıymet hâline gelmiştir. Bu sebeble her Celî yazının kendisine mahsus bir takım usûl ve kaaideleri de vaz' olunmuştur.

Kalemle yazılmaları mümkün olmıyacak kadar kalınlaşma­sı gereken Celî yazının en büyük örne­ğini Büyük Ayasofya mâbedindekî Cihar-yâr levhalarında görürüz. Kadıasker Mustafa İzzet Efendi merhumun mahâreti eseri olan bu ya­zılardan daha irisinin hat tarihinde yer almış olduğu bizim mâlûmumuz değil­dir.

Bunların herbiri bir san'at âbidesi­sir. Mimarlıkta Ayasofya ile Süleymaniye'nin mevkîleri ne ise, bu yazılar da hat san'atında ve bilhassa Celî eko­lünde öyledir.

Kalınlıkları 37,5 santim olan ve bu kalınlıkta bir kalemle yazma­ ya imkân olmayan bu yazılara kalemle yazılmış gibi gereken estetik hüviyeti sağlayabilmek, cidden merâkla ince­lenmeğe değer bir mes'eledir. Çünkü yüksek bir kudret ve tekniğe muhtaç olan bu levhalara, bir de kalemsiz yaz­mak kazıyyesi inzimam edince hayret etmemek elden gelmez. Mecazî yazı­lardan olmasına rağmen böyle demek ve hayret etmek, işin î'caz noktasını ifâde etmiyeceğine göre, bunların na­sıl yazıldıklarını veyâ yapıldıklarını an­latmak için yazı büyütme usûllerinden bahsetmeyi gerekli buluyoruz. Bu usûllerin en meşhûru ve kolayı satranç yâhut murabbaât usûlüdür. Son za­manlarda fotoğrafla ve aks-i hayal sûreti ile de yazı büyütme imkânı elde edilmiştir.

Murabbaât (Satranç) Usûlü: Yazılması matlûb olan mevzû beyaz kâğıda mürekkeple yâhut siyah kâğıda zırnıkla küçük kıt'ada yazılıp tashih edi­lir. Levha olacakmış gibi mükemmel bir hâle getirildikten sonra üzerine aşağıdaki resğmde görüldüğü üzere müsâvi eb'adda küçük ve muntazam murab- ba'(kare)lar çizilir. Sağ ve alt kenarla­ rındaki murabba'lara resimde görül­düğü gibi sıra numarası konur.

Sonra, yazının büyüyüp de levha olarak bulunacağı mevkie göre olan eb'âdı bir kâğıda tesbit olunur. Bu kâğıd üzerine aşağıdaki resimde görül­düğü gibi küçük kâğıddaki murabba'lar adedince murabba'lar resmedi­lir. Büyük murabba'ların küçüklerin kaç misli olduğu ölçülür. Aradaki nisbet ne ise, asıl yazı da o nisbette büyü­yecek demektir.

Sonra büyük murabba'lar ya tek bir kağıda yahut dört,sekiz veya onaltı ufak parça hâlinde müteaddid kâğıdla­ra resm olunur. Bu parçalar birbirlerine yapıştırılarak yekpâre hale getirilir. Bu­nun da sağ ve alt murabba'ları küçük­ teki gibi numaralanır.

Sonra küçük murabba'lara bakı­lır, yazı bunların neresinden geçiyorsa büyük kâğıddaki isâbet ettiği murabba'lar üzerinde yerleri kurşun kalemi ile hafifçe işâret olunur ve böylece tek­mil yazı resm edilir:

Sonra, küçülten dürbünle baka baka, aslı ile kontrol ede ede, gereken tashihler yapılır. Eğer bu yoksa, göz ka­rarı ile uzaktan kontrol ederek düzelti­lir. Sonra iğnelenip kalıp haline getiri­lir."










Sent from my iPad using Tapatalk