Tarih üzerine Yazılar, Savlar, Sorular

[SumNauta]

Teşkilat-ı Mahsusa adı büyük bir sis bulutunun ardında kalmış hep. Efsaneler üretilse de ona ilişkilendirilen sonuç almış işler pek görünmez.

İlber Ortaylı dahil bir çok tarihçimiz adı abartılarla efsane haline getirilse de 'resmi' olarak böyle bir devlet örgütü olduğuna dair belge yoktur der. Bir çok tarihçiden daha fazla Arşivlere hakim (ve etkin arşiv çalışması yapma becerisi olan) gazeteci Murat Bardakçı da İttihat Terakki'nin gücü ele geçirdikten sonra kurduğu ve başına Süleyman Askeri Bey'i geçirdiği 'Umûr-ı Şarkiyye Dairesi' adlı büronun bu örgüt olduğunun kabul gören bir yaklaşım olduğunu ama daha çok hayallerle yüceltilen bir oluşum olduğunu belirtir.

Örgüte dair bilgiler kopuktur, yok edilmiş belgeler olduğu da düşünülür. Ama yine de bir grup tarihçi bu örgüte dair çalışmalar yapmakta, kitaplar yayınlamakta bu sis perdesini aralamak için.


Bu örgüte ve özellikle eski efsane adamlardan Kuşçubaşı Eşref'e dair merakımdan da beslenen bir ilgiyle şu sıralar Teşkilat-ı Mahsusa'ya dair 4 kitap okuyorum.


Bu konuda ilk kapsamlı çalışmayı yapan Philip Stoddard'ın kitabının ilk bölümünde yer alan bir analizi paylaşmak istedim.

İleride yine bu örgüte ve Kuşçubaşı Eşref Bey'e dair yazmak istiyorum.





"İslam Birliği

19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı İmparatorluğu'nda görülen İslam Birliği (Pan-İslam) hareketinin büyük kısmı, imparatorluğun Avrupa karşısındaki güçsüzlüğünden duyulan kaygıdan kaynaklanmıştır. Avrupalılar'ın sömürgeci yayılmalarının en yüksek düzeyine vardığı bu dönemde, milyonlarca Müslüman'ın ezilmesine karşı ideolojik bir protestoyla köi Müslüman aydınlar, sömürge yönetimleri altında yaşayan dindaşlarıyla bir dinsel birlik bilinci yaratmaya çalıştılar. Bu düşünürler, özellikle Cemaleddin Afgani, İslam Birliğini Avrupalılar'ın politik ve ekonomik hakimiyetine karşı bir silah olarak kullanmak istediler.

Osmanlı Padişahının bütün Müslümanlar'ın Halifesi olduğu görüşü, ilk kez Abdülaziz devrinde (1861-1876) kesin bir biçimde öne sürüldü. Bu düşünce, 1876 Anayasasının 4. maddesinde şöyle yansıtıldı: "Zatı Hazreti Padişahi hasbelhalife dini İslamın hamisi ve bilcümle tebeai Osmaniyenin Hükümdar ve Padişahıdır."

İslam Birliği öğretisi, Padişaha İslam dünyasının lideri rolünü verdiği için, II. Abdülhamid'e de çekici görünmüştü. II. Abdülhamid, bir yandan Avrupalı güçlere, bir yandan da ülkedeki Meşrutiyetçilere karşı imparatorluğun toprak bütünlüğünü ve geleneksel Osmanlı sistemini korumak için mücadele veriyordu. Uzun Padişahlık döneminin (1876-1909) son yıllarında, imparatorluk içindeki ve dışındaki düşmanlarıyla mücadelesi daha da sertleşirken İslam Birliği fikrinin pek güvenilemeyecek ideolojik gücünü kullanmaya yöneldi. Bu kavramdaki mistizime rağmen, Padişahın kendisi hayallere pek kapılmayan bir gerçekçiydi; büyük devletleri birbirine karşı kullanmak şeklinde kurnaz bir politika izledi. Aynı zamanda, kendisini dünyadaki 300 Milyon Müslüman'ın Halifesi olarak tanıttı. İnancının sağlamlığını ve güçlülüğünü göstermek için, Mekke'ye haccı kolaylaştıracak Hicaz demiryolunun inşaatını başlattı.

II. Abdülhamid'in İslam Birliği politikasının amacı açıktı: Hıristiyan Avrupa emperyalizminin önüne geçerek İslam dünyasının gerileyişini durdurmak. Bu politika çeşitli biçimlerde yürütüldü: Yabancı işgalini durdurmak, yabancıların özel ayrıcalıklarını ve bağışıklıklarını kaldırmak, gerçek İslam inancını yerleştirmek ve -mümkün olursa- bütün Müslümanları tek bir devlette meşru Hükümdarları Halife'nin yönetiminde birleştirmek.

II. Abdülhamid, bir yandan Rusya'yla, öte yandan da İngiltere ve Fransa'yla mücadele ederken bir üçüncü güç aradı ve Almanya'ya yakınlaştı. Temel sorununa -imparatorluğun çöküşten veya küçük ulusal birimlere bölünüp parçalanmaktan nasıl kurtarılacağı- bir çözüm arıyordu. Almanya, kendine özgü nedenleriyle yardıma koşmaya can attı.

II. Abdülhamid'in yerine geçen V. Mehmed ve İttihat ve Terakki Cemiyeti, resmi olarak, geleneksel Osmanlıcılık politikasına bağlı kaldılar. Bu politikaya göre, Padişahın bütün tebaası, ait oldukları dil veya din grubuna bakılmaksızın ortak bir vatandaşlıktan yararlanacaklardı. Osmanlıcılık, imparatorluğun milliyetçi gerçeklikleri karşısında çoktandır eskimişti. Bir Osmanlı milleti yoktu, aslında ulusal nitelik taşımayan Osmanlı sisteminin herhangi bir milliyetçilikten kazanacağı hiçbir şey de yoktu. Bu sırada, Osmanlı sistemi, bütün iç ve dış tehditler karşısında konumunu korumaya çalışan Türkçe konuşan bir azınlığın hakimiyeti altında yaşayan çeşitli milliyetçiliklerin bir toplamıydı. Bu durum, İttihat ve Terakki Cemiyeti cuntası yönetimini altındaki imparatorluk için özellikle geçerlidir.

İslam Birliği, İttihatçı yönetimin otoritesini korumasında bir güç oluşturacağına inandığı tek politika değildi. Ne İslam Birliği, ne de Osmanlıcılık herhangi bir gerçek başarı olasılığı taşımadığı için İmparatorlukta hakim Türk unsuru kendi milliyetçiliğini benimsedi. Bu milliyetçilik, Türk kültürünün -her nasılsa- İmparatorluktaki diğer unsurlarından üstün olduğu ve Türk azınlığın yönettiği bir devlette Türkçülüğün maddi ve manevi birliğinin hakim olması gerektiği anlayışına dayanıyordu. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin pragmatik, laik liderlerinin elinde, kuramsal olarak birbirini dışlayan bu üç politika aynı zamanda değişen vurgu dereceleriyle izlendi. Müslümanları bir araya toplamak için, İslami birliğin sembolü olan Pan-İslamizm; ortak bir dış düşmana karşı İmparatorluk içindeki çeşitli unsurları birbirine bağlamak için Osmanlıcılık; Osmanlı Devleti'nin Rusya'ya karşı mücadelesinde Orta Asya Türkleri'nin desteğini sağlamak için Pan-Türkizm. Bu kavramların her biri, eylem için imkanlar yaratıyordu.

Birinci ve ikinci bölümlerde, Almanlar'ın ve İttihatçılar'ın elinde askeri-politik nitelikler kazanan bir ideoloji olan İslam Birliği adına İttihatçı yönetimin Teşkilat-ı Mahsusa aracılığıyla yürüttüğü faaliyetler üzerinde duracağım. Bu faaliyetler daha 1910 yılında İmparatorluk içindeki ve dışındaki Müslümanlar'ın desteğini kazanmak için düzenlenmişti. Birçok yazarın; Enver Paşa ile Alman oryantalistlerin zengin hayal güçlerinin bir ürünü sayıp küçümsedikleri İslam Birliği, aslında romantik bir fantezi değildir. Pek çok gözlemciye göre Alman oryantalistleri politikayı üretmiş, İttihat ve Terakki de politikayı yararlı bulmuştur. Hem Enver Paşa, hem de Almanlar sık sık İslam birliği üzerine iri sözler söylemişler, bu arada kendi amaçlarına göre hareket etmişlerdir.

Teşkilat-ı Mahsusa'nın yorumunda İslam Birliği terimi şu amaçlara yönelik bir politikayı tanımlamak için kullanılmıştır: Osmanlı İmparatorluğu düşmanlarına Müslüman ahali bulunan sömürgelerinde ayaklanmalar ve karışıklıklar çıkararak zarar vermek (bu ajitasyon İtilaf Devletleri'ni sömürgelerinde fazladan askeri kuvvetler tutmak zorunda bırakacaktı); İtilaf Devletleri'ni Osmanlı askerlerine karşı Müslüman askerlerini mevzilendirmek konusunda tereddüde düşürmek; Osmanlı ve Alman başkomutanlığının emrine göre savaşacak gönüllü kuvvetleri ve ajanları yetiştirmek; genel olarak, İtilaf Devletleri'nin denetimindeki Müslüman bölgelerinde bir kargaşa ortamı yaratmak.

1910-1913 döneminde, öncelikle Hindistan ve Mısır'a yöneltilen İslam Birliği ajitasyonua gittikçe daha büyük önem verildiğini gösteren belirtiler vardı. İslam Birliği adına yürütülen Alman ve Türk propaganda faaliyetlerinin önemini ortaya koymaya çalışan batılı diplomat raporlarının sayısındaki çarpıcı yükseliş, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın bu ajitasyondan ciddi kaygı duyduğunu göstermektedir. Kuzey Afrika'daki kendi nitelemesiyle "isyana teşvik eden propaganda"dan rahatsızlık duyan Fransız hükümeti, 1913'te elde ettiği gizli bir belgeden bilhassa telaşa kapılmıştı. Yüksek rütbeli bir Alman subayının yazdığı sanılan bu raporda, Rusya ve Kuzey Afrika'da karışıklık çıkarmanın Almanya için askeri değer taşıdığı belirtiliyordu. Buna yönelik gerekli koşulları hazırlamak için Alman ajanlarının Kuzey Afrika'daki nüfuzlu kişilerle temasa geçmesi öneriliyordu.

"Politik ajanların savaş zamanında kışkırttığı isyanlar...haberleşme araçlarının tahribatıyla aynı anda başlamalı ve nüfuzlu politik veya dini şahsiyetler arasında bulunabilecek tek bir kişi tarafından idare edilmelidir. Mısır (milliyetçiler) okulu bu iş için bilhassa uygundur" "



Sent from my iPad using Tapatalk